گزارش شاخص جهانی نوآوری (GII) كشورها را از نظر نوآوری رده‌بندی می‌كند. این شاخص، که به نوعی عملکرد نظام نوآوری کشورها را می‌سنجد، زیرشاخص‌های ورودی و خروجی نوآوری را در كشورهای مختلف ارزیابی می‌كند. ایران که در سال ۲۰۱۷ با امتیاز ۳۲٫۱ در جایگاه ۷۵ جهان (در میان ۱۲۷ كشور) قرار گرفته بود در سال ۲۰۱۸ با ۱۰ پله ارتقا، به جایگاه ۶۵ جهان رسیده است.
گزارش GII سال ۲۰۱۸،که به‌تازگی منتشر شده است، دربردارنده سنجه‌های تفصیلی عملکرد نوآوری ۱۲۶ کشور است که ۹۰٫۸ درصد جمعیت جهان و ۹۶٫۳ درصد تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند. بر اساس این گزارش، سوئیس با امتیاز ۶۸٫۴ نوآورترین کشور جهان است و پس از آن کشورهای هلند، سوئد، انگلستان و سنگاپور در جایگاه دوم تا پنجم این رده‌بندی قرار دارند.در رده‌بندی سال ۲۰۱۸ چین با ۵ پله صعود نسبت به سال گذشته، در جایگاه ۱۷ جهان قرار گرفته است و امارات متحده عربی در جایگاه ۳۸ قرار دارد.
ایران از سال ۲۰۱۱ در این رده‌بندی حضور داشته است و پس از تنزل رتبه کشور از ۹۵ به ۱۲۰ طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴، از سال ۲۰۱۵ روند بهبود جایگاه ایران در رده‌بندی GII آغاز شده است و از رتبه ۱۰۶ در سال ۲۰۱۵ به ۶۵ در سال ۲۰۱۸ ارتقا یافته است. امتیاز و رتبه ایران طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۸ در جدول زیر مشاهده می‌شود.
بهبود سریع جایگاه ایران در رده‌بندی شاخص جهانی نوآوری (GII)
نکات کلی مرتبط با وضعیت ایران در گزارش شاخص جهانی نوآوری سال ۲۰۱۸ به شرح زیر است:
• در این گزارش بر بهبود سریع جایگاه ایران و هند در رده‌بندی GII، در میان کشورهای آسیای مرکزی و جنوب آسیا تأکید شده است.
• ایران در میان ۳۴ کشور با درآمد متوسط به بالا، رتبه ۱۶ را دارد.
• ایران در میان ۹ کشور آسیای مرکزی و جنوب آسیا، در جایگاه دوم و پس از هند قرار گرفته است.
• ایران از نظر شاخص‌های ورودی در جایگاه ۹۳ و از نظر شاخص‌های خروجی در جایگاه ۴۶ جهان و از نظر شاخص کارایی (نسبت شاخص‌های خروجی به ورودی) در رده ۱۱ جهان قرار داد. این امر نشان‌دهنده وضعیت مطلوب کشور در شاخص‌های خروجی نوآوری، نسبت به شاخص‌های ورودی است.
• ارتقای جایگاه ایران در این رده‌بندی ناشی از بهبود نهادها، خروجی‌های دانش و فناوری و خروجی‌های خلاق است. ورودی‌های نوآوری، همچنان ضعف دارد و نیازمند بهبود است.
• عملکرد ایران در زمینه خروجی‌های دانش و فناوری، فراتر از میانگین کشورهای دارای درآمد بالا است.
قوت‌ها و ضعف‌های زیست‌بوم نوآوری
بررسی دقیق‌تر وضعیت ایران در گزارش شاخص جهانی نوآوری ۲۰۱۸ حاکی از آن است که بهترین رتبه، مربوط به رکن «خروجی‌های دانش و فناوری» (رتبه ۴۱) و شاخص‌های خلق دانش و تأثیر دانش است. وضعیت کشور در این شاخص‌ها هم در سطح جهان و هم در میان کشورهای منطقه وضعیتی مناسب است. اما شاخص انتشار دانش نسبت به کشورهای منطقه و جهان وضعیت مطلوبی ندارد.
رتبه ایران در رکن «سرمایه انسانی و پژوهش» ۴۵ است که نسبت به سال گذشته تغییری نداشته است. در میان زیرشاخص‌های این رکن، زیرشاخص‌های آموزش عالی بهترین وضعیت را دارد.
در رکن «خروجی‌های خلاقانه»، ایران با ۶ پله صعود نسبت به سال ۲۰۱۷ در جایگاه ۵۹ قرار گرفته است. نکته جالب در گزارش ۲۰۱۸، حذف زیرشاخص «بارگذاری ویدئو در یوتیوب» از میان شاخص‌های خلاقیت آنلاین و جایگزین شدن زیرشاخص «تولید برنامه‌های کاربردی موبایل» است. اگرچه، با توجه به محدودیت دسترسی به یوتیوب در کشور، جایگزینی این زیرشاخص، تأثیر مثبت در ارتقای وضعیت ایران در رده‌بندی داشته است، جایگاه کشور در زیرشاخص جدید «تولید برنامه‌های کاربردی موبایل» نیز چندان مناسب نیست (رتبه ۹۵).
رتبه کشور در رکن زیرساخت‌ها، ۸۷ است که نسبت به سال قبل ۱۲ پله ارتقا یافته است. در این رکن، زیرشاخص «تشکیل سرمایه ناخالص» بهترین رتبه را دارد (رتبه ۸) و زیرشاخص‌های خدمات آنلاین دولت و مشارکت الکترونیک، وضعیتی نامناسب دارد.
دو رکن پیچیدگی کسب‌وکار و پیچیدگی بازار، اگرچه نسبت به سال گذشته به ترتیب ارتقای ۷ و ۶ پله‌ای داشته است، همچنان بیش از ۱۰۰ است که حاکی
از ضعف کشور در این حوزه‌ها است. به‌ویژه حوزه‌هایی مانند سرمایه‌گذاری مشترک، واردات فناوری، جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، نرخ تعرفه‌ها نیازمند بهبود جدی است.
با وجود بهبود وضعیت نهادها در کشور، رتبه ایران در رکن نهادها همچنان نامناسب است و حتی نسبت به سال ۲۰۱۷ بدتر شده است و از ۱۰۶ به ۱۱۰ در سال ۲۰۱۸ رسیده است. این امر عمدتاً به دلیل نامناسب بودن محیط کسب‌وکار و محیط رگولاتوری (به‌ویژه کیفیت رگولاتوری و حاکمیت قوانین) در کشور است.
شاخص جهانی نوآوری؛ راهنمای سیاست‌گذاری نوآوری
بهبود زیست‌بوم نوآوری در کشور و درنتیجه ارتقای وضعیت کشور در رده‌بندی‌های جهانی، مستلزم شناخت دقیق قوت‌ها و ضعف‌های کشور در زیست‌بوم نوآوری و همکاری و هماهنگی نهادها و سازمان‌های مختلف کشور است. در گزارش سال ۲۰۱۸، به در نظر گرفتن GII به‌عنوان مرجع راهنمای سیاست‌گذاری نوآوری در راستای بهبود عملکرد نوآورانۀ کشور و تشکیل کارگروه‌ها و جلسه‌های مرتبط با حضور نمایندگان سازمان جهانی مالکیت فکری و نمایندگان وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های مختلف در ایران اشاره شده است. این جلسه‌ها طی سال ۱۳۹۶ با محوریت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و با حضور نمایندگان نهادها و سازمان‌های مرتبط با زیرشاخص‌های GII برگزار شد و نهادهای مختلف با نقش و اهمیت خود در زیست‌بوم نوآوری و ارتقای وضعیت نوآوری در کشور آشنا شدند. به‌واسطه این آشنایی، جهت‌گیری اقدامات سازمان‌های مختلف در راستای ارتقای زیست‌بوم نوآوری شکل گرفت و نیز اطلاعات دقیق‌تر و جامع‌تری درباره زیرشاخص‌های نوآوری فراهم شد و به سازمان جهانی مالکیت فکری ارائه شد.
بررسی گزارش ۲۰۱۸ نشان‌دهنده وضعیت مناسب کشور در خروجی‌های نوآوری و وضعیت نامناسب در ورودی‌های نوآوری است. ازاین‌رو به‌منظور بهبود جایگاه کشور در این رده‌بندی باید با هماهنگی و همکاری نهادهای سیاست‌گذار و سازمان‌های مرتبط با زیست‌بوم نوآوری، اقداماتی در راستای بهبود کیفیت رگولاتوری؛ شفافیت و حاکمیت قوانین؛ بهبود فضای کسب‌وکار (تسهیل شروع و مدیریت کسب‌وکار)؛ بهبود قوانین سرمایه‌گذاری خارجی؛ تسهیل و تشویق جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، سرمایه‌گذاری مشترک، پیمان‌های راهبردی؛ و تسهیل واردات فناوری‌های پیشرفته انجام شود.
می‌توانید متن کامل گزارش شاخص جهانی نوآوری ۲۰۱۸ را از لینک زیر دانلود و مطالعه بفرمایید:
www.globalinnovationindex.org/Home