شبکه جهانی کارآفرینی (GEN) با همکاری بنگاه استارت‌آپ ژنوم (Startup Genome) برای یازدهمین سال متوالی، گزارش بوم‌سازگان شرکت‌های نوآفرین (اکوسیستم استارت‌آپی) جهان را منتشر کرده است. در این گزارش که بر اساس تحلیل گسترده ۳٫۵ میلیون شرکت نوآفرین در ۲۹۰ بوم‌سازگان جهانی تدوین شده است، ضمن تحلیلی جامع از وضعیت کنونی بوم‌سازگان شرکت‌های نوآفرین در سطح جهان، بینش مناسبی نسبت به بوم‌سازگان‌های برتر شرکت‌های نوآفرین، بوم‌سازگان‌های نوآیند و چالش‌های کلیدی پیش روی کارآفرینان ارائه شده است.
رده‌بندی سال ۲۰۲۳ با اندازه‌گیری شش عامل کلیدی موفقیت به شرح زیر انجام شده است:
جدول ۱٫ مدل ارزیابی و رده‌بندی بوم‌سازگان شرکت‌های نوآفرین
| ردیف | عامل کلیدی موفقیت | معیارها |
| ۱ | عملکرد
|
– خروج‌ها: تعداد خروج‌های بیش از ۵۰ میلیون دلار و ۱ میلیارد دلار و نیز رشد تعداد خروج‌ها.
– ارزش بوم‌سازگان: تأثیر اقتصادی بوم‌سازگان که با کل ارزش خروج و ارزش‌گذاری شرکت‌های نوآفرین در بازه زمانی دوونیم ساله اندازه‌گیری می‌شود. – موفقیت شرکت‌های نوآفرین: تعداد شرکت‌های نوآفرین موفق بر اساس موفقیت دورهای مختلف جذب سرمایه و سرعت خروج (به روش عرضه اولیه سهام و سایر روش‌ها) |
| ۲ | تأمین مالی | – دسترسی: وابسته به حجم و رشد تأمین مالی در مراحل اولیه
– کیفیت و فعالیت: تعداد سرمایه‌گذاران محلی، تجربه سرمایه‌گذاران، سطح فعالیت سرمایه‌گذاران |
| ۳ | دسترسی به بازار | – دسترسی به بازار محلی: اندازه بازار محلی
– شرکت‌های برتر جهانی: تابعی از نسبت شرکت‌های تک‌شاخ (ارزش بیش از ۱ میلیارد دلار) به تولید ناخالص داخلی، نسبت خروج‌های ۱ میلیارد دلاری به تولید ناخالص داخلی و نسبت خروج‌های بیش از ۵۰ میلیون دلار به تأمین مالی سری A – کیفیت: سیاست‌ها تا چه حد مشوق تجاری‌سازی دستاوردهای ملموس شرکت‌های نوآفرین است |
| ۴ | استعداد و تجربه | – استعداد فناوری
– استعداد علوم زیستی
– تجربه
|
| ۵ | اتصال | – اتصال محلی: تابعی از تعداد دورهمی‌های فناورانه
– اتصال جهانی: تابعی از شرکت‌های نوآفرین و سرمایه‌گذاران بین‌المللی (دارای دفتر کار یا سرمایه‌گذاری در سایر کشورها) |
| ۶ | دانش | – ثبت اختراع: حجم، پیچیدگی و تعداد اختراع‌های بالقوه انجام‌شده در بوم‌سازگان
– پژوهش: شاخص تأثیرگذاری مقاله‌ها (اچ‌ـ‌ایندکس) |
دره سیلیکون؛ برترین بوم‌سازگان شرکت‌های نوآفرین
بوم‌سازگان شرکت‌های نوآفرین در کشورهای مختلف، با توجه به این ۶ عامل کلیدی موفقیت، بررسی شده است که یافته‌های کلیدی آن به شرح زیر است:
- سه بوم‌سازگان برتر از سال ۲۰۲۰ تا کنون جایگاه خود را حفظ کرده‌اند؛ دره سیلیکون همچنان در صدر قرار دارد و پس از آن نیویورک و لندن در جایگاه دوم قرار گرفته‌اند (شکل ۱).
شکل ۱٫ روند تغییر رده‌بندی بوم‌سازگان شرکت‌های نوآفرین
- بوستون و پکن با خروج از فهرست ۵ بوم‌سازگان برتر، به ترتیب در جایگاه ۶ و ۷ قرار گرفته‌اند. در عوض، لس‌آنجلس و تل‌آویو، با ارتقای دو رتبه‌ای، به ترتیب در رده ۴ و ۵ جای گرفته‌اند.
- سنگاپور با رشدی تحسین‌برانگیز، برای اولین بار وارد فهرست ۱۰ بوم‌سازگان برتر شده است و از جایگاه ۱۸ در رده‌بندی ۲۰۲۲ به جایگاه ۸ در سال ۲۰۲۳ رسیده است.
- میامی نیز پیشرفتی شایان توجه داشته است و با ۱۰ پله صعود نسبت به سال قبل در جایگاه ۲۳ قرار گرفته است.
- همه بوم‌سازگان‌های مهم چین در رده‌بندی کلی سقوط کرده‌اند: شنزن ۱۲ پله، پکن ۲ پله و شانگهای ۱ پله تنزل داشته‌اند و به ترتیب در رده‌های ۳۵، ۷ و ۹ جای گرفته‌اند.
- رشد بوم‌سازگان‌های هند ادامه دارد و بمبئی با ۵ پله صعود در جایگاه ۳۱ قرار گرفته است. بنگلور کارناتاکا و دهلی هر کدام با دو پله صعود، به ترتیب در رده‌های ۲۰ و ۲۴ جای گرفته‌اند.
- ملبورن با صعود چشم‌گیر ۶ پله‌ای نسبت به سال قبل، به جایگاه ۳۳ رسیده است. همچنین ارزش بوم‌سازگان استرالیا نسبت به سال قبل، ۴۳ درصد رشد داشته است.
- زوریخ، پیشرفتی شایان توجه داشته است، نسبت به سال قبل ۱۰ پله صعود کرده است و در جایگاه ۳۶ قرار گرفته است؛ یعنی بیشترین بهبود سالانه در اروپا.
- در مقایسه با رکوردهای ثبت‌شده در سال ۲۰۲۲، تأمین سرمایه سری A در فوریه ۲۰۲۳ بیش از ۶۰ درصد کاهش یافت و خروج‌هایی با ارزش بیش از ۵۰ میلیون دلار نیز ۸۰ درصد کاهش را تجربه کرد.
- آمریکای شمالی و آسیا، پیشتاز ارزش بوم‌سازگان و ارزش خروج هستند. اما اروپا در تأمین مالی مراحل اولیه در رده دوم جای دارد (شکل ۲).
شکل ۲٫ ارزش یوم‌سازگان شرکت‌های نوآفرین
- دره سیلیکون، ۳۱ درصد از ارزش کل ۳۰ بوم‌سازگان برتر را به خود اختصاص داده است. اما حتی این رهبر تثبیت‌شده جهانی نیز در ماه‌های اخیر با کاهش مواجه بوده است. از سه ماهه سوم ۲۰۲۱، تعداد معاملات سری A به طور پیوسته هر ماه کاهش یافته است و تا فوریه ۲۰۲۳ به تنها ۲۷ درصد میزان معاملات در آگوست ۲۰۲۱ رسیده است. تعداد معاملات سری B و بالاتر در دسامبر ۲۰۲۲ به پایین‌ترین حد خود یعنی تنها ۲۵ درصد معاملات آگوست ۲۰۲۱ رسید. اما پس از آن کمی افزایش یافته است.
اروپا؛ مهد بوم‌سازگان‌های نوآیند
- منظور از بوم‌سازگان‌های نوآیند، جوامع استارت‌آپی در مراحل اولیه رشد است و روش رده‌بندی آن‌ها کمی متفاوت با بوم‌سازگان‌های برتر جهان است. ارزش ۱۰۰ بوم‌سازگان نوآیند برتر در مجموع ۱٫۵ تریلیون دلار است.
- اروپا بیشترین تعداد نمایندگان را در میان بوم‌سازگان‌های نوآیند دارد و سهم خود را از ۳۷ درصد در ۲۰۲۲ به ۴۱ درصد در ۲۰۲۳ افزایش داده است (شکل ۳).
شکل ۳٫ سهم از بوم‌سازگان‌های نوآیند به تفکیک منطقه
- کپنهاگ در رده اول بوم‌سازگان‌های نوآیند جای دارد و ارزش بوم‌سازگان آن ۲۹ درصد افزایش داشته است.
- بارسلونا نسبت به سال گذشته، ۵ پله صعود کرده است و در جایگاه ۴ بوم‌سازگان‌های نوآیند قرار گرفته است.
فناوری‌های نوین؛ حوزه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاری خطرپذیر
- با وجود رکود کلی اقتصادی، تعداد معاملات سرمایه‌گذاری خطرپذیر طی سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ در سه بخش افزایش یافته است: بازی (۱۳%+)، زنجیره بلوکی (۸%+) و فین‌تک (۴%+).
- تولید پیشرفته و روباتیک، سریع‌ترین رشد را از نظر میزان سرمایه سری A داشته است؛ ۱۶۸ درصد رشد در دوره ۲۰۲۱ـ۲۰۲۲ نسبت به ۲۰۱۷ـ۲۰۱۸٫
- هوش مصنوعی و مه‌داده‌ها، بیشترین تعداد معاملات سرمایه‌گذاری خطرپذیر را داشته است و ۲۸ درصد معاملات جهانی سرمایه‌گذاری خطرپذیر در سال ۲۰۲۲ را به خود اختصاص داده است. این بخش همچنین در دوره ۲۰۲۱ـ۲۰۲۲ نسبت به ۲۰۱۷ـ۲۰۱۸، بیشترین رشد تعداد خروج‌ها را شاهد بوده است (۷۴%).
- فین‌تک در جنوب صحرای آفریقا و آمریکای لاتین، رشدی شایان توجه داشته است، به‌گونه‌ای که رشد تعداد معاملات سری A این بخش در این مناطق، در دوره ۲۰۲۱ـ۲۰۲۲ نسبت به ۲۰۱۷ـ۲۰۱۸ به ترتیب ۴۱ و ۳۷ بوده است.
- با ورود فناوری‌های ژرف به دنیای شرکت‌های نوآفرین، طی دوره دوره ۲۰۲۱ـ۲۰۲۲ نسبت به ۲۰۱۷ـ۲۰۱۸، میزان خروج در این حوزه سریع‌تر از فناوری‌های غیرژرف رشد کرده است؛ ۳۲۶ درصد در برابر ۲۲۵ درصد.
جایگاه بوم‌سازگان شرکت‌های نوآفرین ایران
در گزارش جهانی رده‌بندی بوم‌سازگان شرکت‌های نوآفرین، تحلیلی از وضعیت بوم‌سازگان ایران ارائه نشده است. ازاین‌رو، به منظور مقایسه وضعیت ایران با بوم‌سازگان‌های جهانی، از گزارش‌های تکراسا و انجمن سرمایه‌گذاری خطرپذیر کشور استفاده شده است. بر اساس گزارش بوم‌سازگان شرکت‌های نوآفرین ایران که تکراسا از طریق مصاحبه با ۱۱۰ نفر از فعالان بوم‌سازگان طی دوره زمانی نیمه دوم ۱۳۹۹ تا نیمه اول ۱۴۰۰ ارائه کرده است، وضعیت آماری شرکت‌های نوآفرین ایران در مراحل مختلف دوره عمر به شرح زیر است:
جدول ۲٫ وضعیت آماری شرکت‌های نوآفرین ایران
| ردیف | مراحل رشد | تعداد شرکت‌های نوآفرین |
| ۱ | پایان بذری | ۳۵۰ تا ۴۵۰ |
| ۲ | میانی (سری A) | ۱۲۰ تا ۱۵۰ |
| ۳ | رشد (سری B) | ۲۵ تا ۵۰ |
| ۴ | پایانی و تک‌شاخ (سری C، D و …) | ۵ تا ۱۰ |
در این گزارش ارزش بوم‌سازگان شرکت‌های نوآفرین ایران بین ۵۵ تا ۷۰ هزار میلیارد تومان ( ۲ تا ۲٫۵ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰) برآورد شده است. در گزارش جهانی ۲۰۲۳، ارزش برخی بوم‌سازگان‌های منطقه منا و جنوب صحرای آفریقا به این شرح است: قاهره ۸٫۳ میلیارد دلار، نایروبی (که ۹۷ درصد شرکت‌های نوآفرین کنیا را در خود جای داده است و برترین بوم‌سازگان را در جنوب صحرای آفریقا دارد) ۷ میلیارد دلار، ابوظبی (پنجمین بوم‌سازگان منا از نظر عملکرد) ۳٫۹ میلیارد دلار، بحرین (دهمین بوم‌سازگان منا از نظر عملکرد) ۹۲۸ میلیون دلار، دوحه ۶۸۵ میلیون دلار، شارجه (دومین بوم‌سازگان نوآیند منطقه) ۳۴۹ میلیون دلار و مسقط ۳۰۱ میلیون دلار. با توجه به این ارقام، ایران از نظر عملکرد بوم‌سازگان در جایگاهی بین ۶ تا ۱۰ کشور اول منطقه منا قرار می‌گیرد و البته دلیل ارزش‌گذاری پایین‌تر بوم‌سازگان ایران نسبت به منطقه، دسترسی‌نداشتن به بازارهای منطقه و جهان و کاهش ارزش ریال است. از سوی دیگر، ارزش بوم‌سازگان استانبول که یکی از کشورهای منطقه چشم‌انداز ایران است و رتبه ۱۶ بوم‌سازگان‌های نوآیند را دارد، ۲۲ میلیارد دلار است. ارزش بوم‌سازگان در برخی کشورهای اروپا و آمریکای لاتین در محدوده‌ای مشابه ایران قرار دارد: ریو دو ژانیرو (اولین بوم‌سازگان نوآیند در آمریکای لاتین) ۲٫۴ میلیارد دلار، بوداپست ۱٫۸ میلیارد دلار و بلگراد ۱٫۱ میلیارد دلار.
بازیگران مختلف بوم‌سازگان نوآوری کشور طی یک دهه فعالیت خود در تلاش بوده‌اند با سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی متناسب با نیاز بوم‌سازگان نوآوری کشور و توسعه ابزارهای مالی و غیرمالی مرتبط، توسعه و ارتقای بوم‌سازگان شرکت‌های نوآفرین و دانش‌بنیان کشور را تسهیل کنند. نتیجه این اقدامات را می‌توان در توسعه تعداد و جثه شرکت‌های نوآفرین در سال‌های اخیر و نیز ارتقای جایگاه ایران در رده‌بندی‌های جهانی مشاهده کرد؛ و البته تا دستیابی به جایگاه مناسب در سطح جهان و منطقه راهی طولانی در پیش است و با یادگیری از آموزه‌های تجارب موفق جهانی می‌توان این مسیر را برای شرکت‌های نوآفرین و دانش‌بنیان کشور هموارتر کرد.
برای دستیابی به گزارش رده‌بندی بوم‌سازگان شرکت‌های نوآفرین جهان، اینجا کلیک کنید.